Chuyên mục do Asoka Law cung cấp tin tức mới nhất về bảo vệ sở hữu công nghiệp tại Việt Nam: nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, sáng chế, giải pháp hữu ích, bí mật kinh doanh, tên thương mại, tên miền, chỉ dẫn địa lý, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn,...
Sự việc “Sữa Ông Thọ Halloween” trong thời gian gần đây đã thu hút sự chú ý lớn từ cộng đồng, không chỉ bởi yếu tố giải trí mà còn vì những tranh luận xung quanh ranh giới giữa sáng tạo nghệ thuật và quyền sở hữu trí tuệ. Hãy cùng Asoka phân tích sự việc này dưới góc nhìn pháp lý sở hữu trí tuệ để hiểu rõ hơn quy định liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ có thể phát sinh từ hoạt động sáng tạo.
Lưu ý: Bài viết có sử dụng hình ảnh của nhãn hàng và chỉ mang tính phân tích, cung cấp thông tin pháp lý tổng quan, không nhằm mục đích đưa ra ý kiến tư vấn pháp lý cho bất kỳ cá nhân hoặc tổ chức cụ thể nào.
Dịp Halloween tháng 10/2025, Nữ nghệ sĩ Q.A.S cùng hai đồng nghiệp thực hiện một bộ ảnh hóa trang lấy cảm hứng từ hình tượng “Ông Thọ và 2 tiên đồng” – nhân vật nhận diện trên thương hiệu Sữa Ông Thọ của Vinamilk. Ngay sau khi đăng tải, bộ ảnh lan truyền mạnh trên mạng xã hội, tạo ra hai luồng ý kiến trái chiều: một bên cho rằng đây chỉ là ý tưởng sáng tạo vui vẻ, bên còn lại lại nhận định việc sử dụng hình ảnh thương hiệu thuộc sở hữu của Vinamilk theo hướng gợi cảm là thiếu tôn trọng và có thể xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của nhãn hàng.
Trước phản ứng gay gắt, Q.A.S đã gỡ bỏ hình ảnh và đăng lời xin lỗi công khai. Về phía Vinamilk, doanh nghiệp phát đi thông báo khẳng định: các hình ảnh cosplay đang lan truyền về nhân vật Ông Thọ và 2 tiên đồng trên bao bì lon sữa đặc gắn nhãn Ông Thọ Vinamilk không có sự phê duyệt hoặc tài trợ từ phía thương hiệu, và yêu cầu các cá nhân/người dùng ngừng sử dụng hình ảnh đó khi chưa được cho phép.
Hiện nay, thương hiệu Sữa Ông Thọ của Vinamilk được pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ dưới hai hình thức là nhãn hiệu và quyền tác giả, mỗi hình thức đem lại quyền lợi riêng cho chủ sở hữu.
(1) Nhãn hiệu: Theo thông tin tra cứu được trên cơ sở dữ liệu của Cục Sở hữu trí tuệ, thương hiệu này hiện được bảo hộ cả phần chữ “Ông Thọ” và phần hình vẽ Ông Thọ đứng cạnh 2 tiên đồng, cho các sản phẩm liên quan đến sữa và dùng cho mục đích y tế.
Thông tin nhãn hiệu được tra cứu tại Cổng tra cứu nhãn hiệu của Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam (wipopublish.ipvietnam.gov.vn).
Nhãn hiệu Ông Thọ và hình vẽ Ông Thọ đứng cạnh 2 tiên đồng là dấu hiệu nhận biết thương mại của Vinamilk. Khi được bảo hộ, Vinamilk có quyền độc quyền sử dụng tên gọi kết hợp cùng hình ảnh này cho các sản phẩm cùng loại. Trường hợp có bên khác sử dụng tên gọi và hình ảnh trùng/tương tự cho mục đích kinh doanh các sản phẩm cùng loại, gây nhầm lẫn rằng sản phẩm hay hoạt động kinh doanh đó có liên quan đến Vinamilk, có khả năng bị xem là hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu.
(2) Quyền tác giả (bản quyền): Khác với nhãn hiệu chỉ bảo hộ dấu hiệu dùng trong thương mại, quyền tác giả bảo hộ giá trị sáng tạo của tác phẩm, bao gồm cả trong thiết kế bao bì sản phẩm. Theo Luật Sở hữu trí tuệ, quyền tác giả phát sinh ngay khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới dạng vật chất, không phụ thuộc vào việc đăng ký.
Do đó, mỗi mẫu bao bì, hình minh họa hay bố cục trên sản phẩm, nếu có yếu tố sáng tạo đều được xem là tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả. Hình ảnh Ông Thọ đứng cạnh hai tiên đồng của Vinamilk được trình bày trên tổng thể bao bì lon sữa đặc vừa là dấu hiệu thương mại, vừa là tác phẩm sáng tạo được bảo hộ quyền tác giả ngay từ khi được hoàn thành.
Việc sao chép, chỉnh sửa, cắt ghép, hoặc tái hiện lại tác phẩm đó trong sản phẩm sáng tạo khác mà không được phép của tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả (Vinamilk), dù không nhằm mục đích thương mại, vẫn có khả năng bị coi là xâm phạm quyền tác giả, tuỳ từng trường hợp cụ thể có thể bị xác định là xâm phạm đến quyền nhân thân và quyền tài sản theo quy định pháp luật. (Trừ trường hợp được miễn trừ như sử dụng cho mục đích giảng dạy, nghiên cứu hoặc tin tức)
Đây chính là câu hỏi khiến cộng đồng mạng tranh luận nhiều nhất. Hãy cùng Asoka phân tích dựa trên hai khía cạnh về nhãn hiệu và quyền tác giả đã nhắc đến ở phần trên.
Để xem xét về hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu, phải thỏa mãn hai yếu tố:
(1) Sử dụng dấu hiệu trùng/tương tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu được bảo hộ. Các hình ảnh mà nghệ sĩ Q.A.S đăng tải có chứa dấu hiệu với bố cục, cách phát âm, cách thể hiện tương tự các nhãn hiệu Ông Thọ đã được bảo hộ của Vinamilk. Cụ thể:
(2) Sử dụng dấu hiệu đó cho hàng hoá, dịch vụ trùng/tương tự/có liên quan đến hàng hoá, dịch vụ đăng ký kèm theo nhãn hiệu.
Có thể nhận thấy, việc nghệ sĩ Q.A.S sử dụng những dấu hiệu tương tự không nhằm mục đích thương mại hàng hoá hay quảng cáo cho nhãn hàng mà chỉ với mục đích hưởng ứng lễ hội Halloween không có mối liên quan trực tiếp đến nhóm hàng hoá về sản phẩm sữa đăng ký kèm theo nhãn hiệu.
Tuy nhiên, theo Điều 129.1.c Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, trường hợp các nhãn hiệu Ông Thọ của Vinamilk trở thành nhãn hiệu nổi tiếng tại thị trường Việt Nam, “kể cả hàng hóa, dịch vụ không trùng, không tương tự và không liên quan tới hàng hóa, dịch vụ thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu nổi tiếng, nếu việc sử dụng có khả năng gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hóa hoặc gây ấn tượng sai lệch về mối quan hệ giữa người sử dụng dấu hiệu đó với chủ sở hữu nhãn hiệu nổi tiếng” thì vẫn có khả năng bị xem là hành vi xâm phạm nhãn hiệu.
Theo thông tin mà Asoka tiếp cận được, nhãn hiệu Ông Thọ của Vinamilk có cơ sở để được nhìn nhận là nhãn hiệu nổi tiếng kể từ sau vụ tranh chấp với nhãn hiệu quốc tế “LONGEVITY BRAND” của một công ty Hà Lan vào những năm 1993-1994, được giải quyết dựa trên quy định về nhãn hiệu nổi tiếng theo Thông tư số 437/SC ngày 19/03/1993 - nội luật hoá Điều 6 bis của Công ước Paris.
Nhãn hiệu Ông Thọ của Vinamilk từ lâu đã gắn liền với đời sống của nhiều thế hệ người Việt, trở thành một nhãn hiệu nổi tiếng, một thương hiệu sữa "quốc dân" tại thị trường Việt Nam. Việc nghệ sĩ Q.A.S sử dụng dấu hiệu trùng/tương tự, dù không phải với mục đích thương mại, vẫn có thể gây nhầm lẫn hoặc hiểu sai lệch về mối quan hệ giữa Q.A.S và Vinamilk (ví dụ: sự hợp tác trong một chiến dịch truyền thông của thương hiệu). Do đó, hành vi này có khả năng cao được xem xét là xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu nổi tiếng.
Trong vụ việc của nghệ sĩ Q.A.S, hình ảnh đăng tải trên mạng xã hội có sử dụng lon sữa Ông Thọ thật, được chỉnh sửa bằng cách ghép thêm hình cosplay vào bố cục tác phẩm gốc.
Dễ thấy, hình ảnh lon sữa Ông Thọ – tức tác phẩm gốc vẫn được giữ nguyên gần như toàn bộ. Hình người thật (Q.A.S và hai đồng nghiệp) được ghép trực tiếp vào bố cục gốc, thay thế vị trí của Ông Thọ và hai tiên đồng trong hình minh họa ban đầu. Sự kết hợp này tạo ra một sản phẩm hình ảnh mới, nhưng dựa gần như hoàn toàn trên tác phẩm gốc và chỉ thêm yếu tố mới (người thật). Như vậy, tác phẩm được Q.A.S đăng tải có thể được xem xét là hình thức phóng tác hoặc cải biên tác phẩm ban đầu để tạo ra một tác phẩm phái sinh.
Bên cạnh đó, việc sử dụng hình ảnh cắt ghép vào lon sữa Ông Thọ có phần không phù hợp với bối cảnh, ý nghĩa của tác phẩm gốc. Thương hiệu Sữa Ông Thọ từ lâu đã trở thành một biểu tượng quen thuộc trong đời sống người Việt, gắn liền với hình ảnh truyền thống, giá trị gia đình và tinh thần hiếu kính, hướng đến mọi tầng lớp người tiêu dùng, đặc biệt là thế hệ lớn tuổi và những người gắn bó với ký ức sữa đặc “Ông Thọ” như một phần văn hoá Việt Nam. Việc cắt ghép và biến tấu hình ảnh nhận diện của thương hiệu trong bối cảnh lễ hội như Halloween như Q.A.S thực hiện có thể làm thay đổi ý nghĩa biểu trưng gốc của tác phẩm, qua đó có khả năng bị xem là xuyên tạc tác phẩm và ảnh hưởng đến quyền nhân thân của tác giả.
Theo quy định tại Điều 28.1 và 28.2 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, hành vi làm tác phẩm phái sinh ảnh hưởng đến quyền nhân thân của tác giả nhưng không có sự cho phép của tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả (Vinamilk) là hành vi xâm phạm quyền tác giả.
Sự việc “Sữa Ông Thọ Halloween” là ví dụ điển hình cho ranh giới mong manh giữa sáng tạo và quyền sở hữu trí tuệ. Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, mọi hành vi sử dụng hình ảnh, thương hiệu hay tác phẩm của người khác đều có thể lan tỏa rộng và gây ảnh hưởng lớn hơn dự định ban đầu của người thực hiện. Sự việc cho thấy, chỉ một ý tưởng sáng tạo cũng có thể vô tình chạm tới rủi ro pháp lý nếu không được cân nhắc cẩn trọng.
Nguồn hình ảnh thu thập từ Google Images:
https://share.google/images/5tghC2djfDZl6YNNi
https://share.google/images/tnzBsKy4JimZxN0Dd
https://share.google/images/ioZfsf3JYtv1LdMin
Bài viết được thực hiện bởi: Đình Thị Thuỳ Dung - Chuyên viên Nhãn hiệu & Bản quyền tại Asoka Law & Partners.
consult@asokalaw.vn
Công ty Luật TNHH Asoka
Trụ sở chính tại TP. HCM: SAV3-01.06, The Sun Avenue, 28 Mai Chí Thọ, Phường Bình Trưng, TP. Hồ Chí Minh
Trụ sở tại TP. Hà Nội: 208 Phố Thượng Đình, Phường Khương Đình, TP. Hà Nội
Giấy ĐKHĐ số: 79.2018.02.2946/TP/ĐKHĐ do Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh cấp
