Chuyên trang Asoka Law chia sẻ kinh nghiệm bảo vệ bản quyền, hướng dẫn cách đăng ký, chuyển nhượng, sửa đổi các hồ sơ đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan tại Việt Nam và quốc tế.
Khoản 5 Điều 7 của Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, bổ sung năm 2025 (“Luật 7.5”) lần đầu tiên cho phép sử dụng văn bản và dữ liệu được công bố hợp pháp để phục vụ hoạt động nghiên cứu, thử nghiệm và huấn luyện hệ thống trí tuệ nhân tạo (“AI”), đồng thời đặt ra các điều kiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ.
Quy định này thiết lập một khung pháp lý nhằm cân bằng giữa việc thúc đẩy phát triển công nghệ và bảo vệ tài sản trí tuệ trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, trong bối cảnh AI ngày càng can dự sâu vào quá trình sáng tạo nội dung, điều khoản này cũng làm dấy lên nhiều băn khoăn trong cộng đồng sáng tạo. Vì vậy, việc hiểu đúng bản chất pháp lý của “Luật 7.5” và chủ động áp dụng các biện pháp bảo vệ phù hợp, đặc biệt là đăng ký quyền tác giả, trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
“Luật 7.5” là cách gọi phổ biến của cộng đồng sáng tạo để chỉ khoản 5 Điều 7 của Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, bổ sung năm 2025, vừa được Quốc hội thông qua vào ngày 10/12/2025.
Quy định này lần đầu tiên đề cập trực tiếp đến việc tổ chức, cá nhân được phép sử dụng văn bản và dữ liệu đã được công bố hợp pháp để nghiên cứu, thử nghiệm và huấn luyện mô hình trí tuệ nhân tạo. Kể từ khi được công bố, điều khoản này đã thu hút nhiều sự quan tâm và tranh luận, bởi nó chạm đến một vấn đề nhạy cảm: liệu tác phẩm do con người sáng tạo có thể bị AI sử dụng để tạo ra sản phẩm mới mà không cần xin phép hay không.
Trong bối cảnh thế giới vẫn đang tiếp tục tranh luận về giới hạn quyền tác giả trong hoạt động huấn luyện AI, quy định mới của Việt Nam khiến không ít tác giả và nhà sáng tạo nội dung lo ngại về việc quyền lợi hợp pháp của mình có thể bị xâm phạm.
Khoản 5 Điều 7 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi quy định:
Tổ chức, cá nhân được sử dụng văn bản và dữ liệu về đối tượng quyền sở hữu trí tuệ đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận để phục vụ mục đích nghiên cứu khoa học, thử nghiệm, huấn luyện hệ thống trí tuệ nhân tạo, với điều kiện việc sử dụng này không ảnh hưởng bất hợp lý đến quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ theo quy định của Luật này.
Đối với văn bản và dữ liệu là đối tượng được bảo hộ quyền tác giả và quyền liên quan, việc sử dụng văn bản và dữ liệu theo quy định tại khoản này còn phải thực hiện theo quy định của Chính phủ.”.
Một số ý kiến ban đầu cho rằng quy định này “mở cửa toàn phần” cho AI sử dụng mọi tác phẩm đã được công bố. Tuy nhiên, nếu đọc đúng tinh thần của điều luật, có thể thấy Nhà nước đã thiết lập hai tầng điều kiện kiểm soát:
Asoka lưu ý rằng cụm từ “ảnh hưởng bất hợp lý” không phải là một khái niệm hoàn toàn mơ hồ, mà là tiêu chuẩn đã được thừa nhận rộng rãi trong pháp luật quốc tế về các ngoại lệ và hạn chế đối với quyền tác giả. Cụ thể:
Khoản 2 Điều 9 Công ước Berne:
“2. Luật pháp Quốc gia thành viên Liên hiệp, trong vài trường hợp đặc biệt, có quyền cho phép sao in những tác phẩm nói trên, miễn là sự sao in đó không phương hại đến việc khai thác bình thường tác phẩm hoặc không gây thiệt thòi bất hợp lý đến những quyền lợi hợp pháp của tác giả.
2. It shall be a matter for legislation in the countries of the Union to permit the reproduction of such works in certain special cases, provided that such reproduction does not conflict with a normal exploitation of the work and does not unreasonably prejudice the legitimate interests of the author.”
Điều 13 Hiệp định TRIPS:
“Hạn chế và ngoại lệ
Các Thành viên phải giới hạn những hạn chế và ngoại lệ đối với các độc quyền trong những trường hợp đặc biệt nhất định, không mâu thuẫn với việc khai thác bình thường một tác phẩm và không làm tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của người nắm quyền.
Limitations and Exceptions
Members shall confine limitations or exceptions to exclusive rights to certain special cases which do not conflict with a normal exploitation of the work and do not unreasonably prejudice the legitimate interests of the right holder.
Theo đó, AI không thể tùy tiện sử dụng mọi tác phẩm đã được công bố nếu việc sử dụng đó gây phương hại đến việc khai thác bình thường tác phẩm, làm giảm giá trị kinh tế hoặc xâm hại một cách bất hợp lý đến quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả.
Sau khi Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi được công bố, nhiều phân tích trên báo chí và trong giới học thuật cho rằng mục tiêu của quy định này không phải là “bỏ rơi tác giả”, mà nhằm giúp Việt Nam bắt kịp xu hướng phát triển AI toàn cầu, đồng thời xây dựng một hành lang pháp lý phù hợp cho việc bảo vệ tài sản trí tuệ trong môi trường số.
Việc cho phép sử dụng dữ liệu đã được công bố hợp pháp không đồng nghĩa với việc hy sinh quyền tác giả. Ngược lại, Nhà nước vẫn giữ vai trò kiểm soát và điều chỉnh thông qua hệ thống văn bản hướng dẫn sẽ được ban hành trong thời gian tới nhằm cụ thể hóa phạm vi, điều kiện và giới hạn của ngoại lệ này.
Ở một góc nhìn rộng hơn, một số phân tích học thuật cho rằng Nhà nước đang hướng tới việc tạo điều kiện để tài sản trí tuệ được khai thác và định giá hiệu quả hơn trong nền kinh tế số. Khi tác phẩm được bảo hộ đầy đủ, quyền tác giả không chỉ là quyền nhân thân mà còn trở thành một loại tài sản có giá trị kinh tế, có thể được quản lý, định giá và khai thác hợp pháp.
Asoka Law đã từng chia sẻ quan điểm: "Ai là tác giả và chủ sở hữu tác phẩm AI?" từ năm 2023
Theo pháp luật hiện hành, quyền tác giả phát sinh tự động kể từ thời điểm tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định. Tuy nhiên, trong bối cảnh AI phát triển nhanh và cơ chế ngoại lệ đối với việc khai thác dữ liệu được mở rộng, việc đăng ký quyền tác giả ngày càng trở nên quan trọng.
Việc đăng ký quyền tác giả giúp tác giả:
Đặc biệt, việc đăng ký quyền tác giả giúp tác giả có cơ sở pháp lý rõ ràng hơn để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, nhất là trong bối cảnh các văn bản hướng dẫn chi tiết liên quan đến việc sử dụng văn bản và dữ liệu phục vụ AI dự kiến sẽ được ban hành trong thời gian tới.
Trên cơ sở đó, Asoka khuyến nghị Quý tác giả nên chủ động đăng ký quyền tác giả và quyền liên quan đối với tác phẩm của mình trong thời gian sớm nhất.
Bên cạnh đó, các tác giả có thể tìm thấy các hướng dẫn về cách tự bảo vệ quyền tác giả của chính mình theo các bài viết Asoka Law đã từng chia sẻ:
Biện pháp công nghệ bảo vệ quyền tác giả như thế nào?
Quy định tại khoản 5 Điều 7 Luật Sở hữu trí tuệ không làm suy yếu quyền tác giả, mà thiết lập một khung pháp lý nhằm cân bằng giữa phát triển công nghệ và duy trì động lực sáng tạo của con người. AI được phép truy cập và sử dụng một số loại văn bản và dữ liệu liên quan đến hoạt động sáng tạo trong những điều kiện nhất định và chịu sự điều chỉnh của các quy định chi tiết của pháp luật.
Với tinh thần “phòng ngừa hơn xử lý tranh chấp”, các nhà sáng tạo nội dung được khuyến nghị nên chủ động đăng ký quyền tác giả và quyền liên quan để bảo vệ tác phẩm của mình, thay vì chỉ xử lý vi phạm khi quyền lợi đã bị xâm phạm.
Asoka sẵn sàng đồng hành cùng Quý tác giả trong việc làm rõ quyền lợi pháp lý, thực hiện thủ tục đăng ký và xây dựng chiến lược bảo vệ tài sản trí tuệ phù hợp trong thời đại AI.
Bài viết được phân tích bởi: Phan Đạt, chuyên viên sở hữu trí tuệ quốc tế tại Asoka Law - Thạc sỹ chuyên ngành Media, Technology and Intellectual Property, Đại học New South Wales, Sydney, Úc.
consult@asokalaw.vn
Công ty Luật TNHH Asoka
Trụ sở chính tại TP. HCM: SAV3-01.06, The Sun Avenue, 28 Mai Chí Thọ, Phường Bình Trưng, TP. Hồ Chí Minh
Trụ sở tại TP. Hà Nội: 208 Phố Thượng Đình, Phường Khương Đình, TP. Hà Nội
Giấy ĐKHĐ số: 79.2018.02.2946/TP/ĐKHĐ do Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh cấp
