Chuyên mục do Asoka Law cung cấp tin tức mới nhất về bảo vệ sở hữu công nghiệp tại Việt Nam: nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, sáng chế, giải pháp hữu ích, bí mật kinh doanh, tên thương mại, tên miền, chỉ dẫn địa lý, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn,...
Khi tiến hành đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, chủ nhãn hiệu có thể lựa chọn đăng ký ở dạng đen trắng hoặc ở các dạng màu sắc khác. Ngược trở lại những năm về trước, nhiều người lựa chọn đăng ký nhãn hiệu ở dạng đen trắng vì cho rằng phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu sẽ được mở rộng hơn ở những biến thể màu sắc khác. Tuy nhiên, hiện nay liệu một nhãn hiệu ở dạng đen trắng có thể có phạm vi bảo hộ rộng hơn một nhãn hiệu tương tự nhưng ở phiên bản có màu sắc hay không? Yếu tố màu sắc có ảnh hưởng gì trong bảo hộ nhãn hiệu? Pháp luật Việt Nam quy định thế nào liên quan đến vấn đề này?
Hiện nay, trên thế giới có hai quan điểm nhìn nhận về việc đăng ký và sử dụng nhãn hiệu đen trắng và nhãn hiệu màu, như sau:
Quan điểm số 1 đề cao nguyên tắc đăng ký bảo hộ chính xác theo nội dung đã đăng ký, xác định rất rõ phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu. Tuy nhiên trên thực tế, ở hầu hết các quốc gia phát triển như Mỹ, Singapore, EU, Úc… đều linh hoạt trong vấn đề sử dụng nhãn hiệu ở dạng biến thể màu sắc khác theo quan điểm số 2.
Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam hiện hành không quy định cụ thể về phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu đen trắng và nhãn hiệu màu, cũng như mối quan hệ giữa hai dạng nhãn hiệu này.
Tuy nhiên, trong thực tiễn, việc bảo hộ nhãn hiệu tại Việt Nam cho phép một nhãn hiệu đen trắng có thể được sử dụng ở các phiên bản màu sắc khác nhau, miễn là các nội dung hình/chữ vẫn được đảm bảo và không xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu của người khác đã được đăng ký. Tức là việc đăng ký nhãn hiệu đen trắng tại Việt Nam có xu hướng theo quan điểm linh hoạt trong sử dụng nhãn hiệu ở những phiên bản màu sắc khác.
Theo quy định tại Điều 40.2 Nghị định 65/2023/NĐ-CP: “Việc sử dụng mẫu nhãn hiệu trên thực tế khác biệt với mẫu nhãn hiệu được bảo hộ do chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc người được chủ sở hữu nhãn hiệu cho phép thực hiện cũng được coi là sử dụng nhãn hiệu theo quy định tại khoản 5 Điều 124 của Luật Sở hữu trí tuệ nếu sự khác biệt này là không đáng kể, không làm thay đổi khả năng phân biệt của nhãn hiệu.” (Khoản 5 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ quy định cụ thể về hành vi sử dụng nhãn hiệu như gắn nhãn hiệu lên hàng hoá, phương tiện kinh doanh…)
Theo quy định tại Điều 5.C.2 Công ước Paris: “Việc chủ nhãn hiệu hàng hoá sử dụng nhãn hiệu theo mẫu khác biệt về chi tiết, nhưng không làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu theo mẫu đã được đăng ký tại một nước thành viên bất kỳ của Liên minh sẽ không dẫn tới việc đình chỉ đăng ký và không thể hạn chế sự bảo hộ đã dành cho nhãn hiệu”.
Mặc dù không trực tiếp nhắc đến vấn đề về nhãn hiệu đen trắng và màu, nhưng Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam và Công ước Paris cho phép việc sử dụng các mẫu nhãn hiệu có sự khác biệt về chi tiết so với mẫu nhãn hiệu đã được đăng ký mà không làm hạn chế sự bảo hộ dành cho nhãn hiệu đó, với điều kiện là những sự khác biệt về chi tiết này không làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu. Như vậy, về mặt lý luận thì cả nhãn hiệu đen trắng và nhãn hiệu màu đều có thể được sử dụng khác đi về chi tiết (có thể bao gồm đường nét, màu sắc…), điều quan trọng là khác đi ở mức độ nào để không làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu. Đối với các quy định này, có hai câu hỏi cần được làm rõ:
Để trả lời cho hai câu hỏi trên cần phải hiểu rằng vấn đề về phạm vi bảo hộ của một nhãn hiệu có mối liên quan chặt chẽ với tính phân biệt của nhãn hiệu đó. Việc xác định khả năng phân biệt của một nhãn hiệu chưa bao giờ là dễ dàng, cần phải xem xét nhãn hiệu trong từng trường hợp cụ thể và phải dựa vào nhiều yếu tố cấu thành một nhãn hiệu như: cấu tạo, cách thể hiện, đường nét, màu sắc, ý nghĩa, cách phát âm v.v.
Yếu tố màu sắc tồn tại trong một nhãn hiệu sẽ có tác động đến ấn tượng về mặt thị giác của người tiêu dùng. Bản thân các màu sắc cũng có ý nghĩa riêng và trong nhiều lĩnh vực thì màu sắc còn tác động đến nhận thức, liên tưởng của người tiêu dùng. Do đó, việc sử dụng màu sắc đóng vai trò quan trọng nhằm tạo ấn tượng cho nhãn hiệu, nhưng không phải bất cứ màu sắc nào cũng nắm vai trò quan trọng tương tự nhau.
Ví dụ: Khi so sánh hai nhãn hiệu của MasterCard được đăng ký ở hai dạng đen trắng và màu đỏ cam, dễ thấy rằng phiên bản đen trắng không thể đem lại tác động mạnh mẽ như phiên bản màu còn lại. Trên thực tế, MasterCard sử dụng nhãn hiệu màu đỏ cam rộng rãi hơn, nhằm đạt được hiệu quả cao về mặt thị giác.
Theo quan điểm của Asoka, đen trắng là những màu cơ bản nhất, không có tính phân biệt cao, có thể được xem là “màu tiêu chuẩn”, tương tự như khái niệm “chữ tiêu chuẩn” trong bảo hộ nhãn hiệu, mặc dù khái niệm này chưa được quy định trong pháp luật Việt Nam. Theo đó, có thể hiểu rằng màu đen trắng không phải là yếu tố chính góp phần vào tính phân biệt của nhãn hiệu, mà yếu tố chính được xem xét ở đây là: cấu trúc, cách thể hiện hình ảnh/đường nét, phát âm, ý nghĩa. Như vậy, nhãn hiệu đen trắng khi được bảo hộ sẽ không được đề cao về yếu tố màu sắc, đây có lẽ là điểm khuyết thiếu của dạng nhãn hiệu này so với các nhãn hiệu thông thường đầy đủ màu sắc.
Ngược lại, đối với nhãn hiệu được đăng ký ở phiên bản có màu sắc thì yếu tố màu sắc sẽ đóng góp một phần vào tính phân biệt của nhãn hiệu, nó có thể để lại tác động mạnh mẽ hơn về mặt thị giác (đôi khi là cả nhận thức) đối với người tiêu dùng. Hay nói cách khác, nhãn hiệu màu có tính phân biệt mạnh hơn nhãn hiệu đen trắng.
Tuy nhiên, một nhãn hiệu màu có tính phân biệt càng mạnh thì chính tính phân biệt đó sẽ giới hạn việc sử dụng nhãn hiệu ở nhiều phiên bản màu sắc khác nhau trên thực tế. Khi một nhãn hiệu có sự kết hợp màu sắc mang tính đặc trưng cao thì việc sử dụng nó ở những phiên bản màu sắc khác sẽ phần nào ảnh hưởng đến tính phân biệt vốn có của nhãn hiệu đó. Để không làm ảnh hưởng đến tính phân biệt này, chỉ có thể sử dụng nhãn hiệu màu ở các phiên bản màu sắc tượng tự cao so với nhãn hiệu gốc. Ví dụ: Màu đỏ và cam ở nhãn hiệu MasterCard nêu trên có thể được thay thế bằng màu đỏ đậm và cam đậm, đỏ nhạt và cam nhạt, hoặc thậm chí khi đổi màu của hai hình tròn cho nhau thì cũng ít làm thay đổi tính phân biệt tổng thể của nhãn hiệu.
Ngược lại, nếu nhãn hiệu có sự kết hợp màu sắc không quá đặc trưng như màu đen trắng hoặc ở dạng grayscale (thang độ xám) thì nó sẽ dễ được sử dụng ở những dạng màu sắc khác mà không ảnh hưởng đến tính phân biệt vốn có của nhãn hiệu. Nhưng chỉ nên sử dụng dạng nhãn hiệu này ở phiên bản màu đơn sắc, cơ bản; không nên sử dụng ở những dạng nhiều màu sắc kết hợp, mang lại tính phân biệt mạnh mẽ vì sẽ làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu gốc và sẽ không được xem là đang sử dụng nhãn hiệu.
Trong thực tế, việc xác định tính phân biệt của một nhãn hiệu là một vấn đề phức tạp, không có một câu trả lời chính xác cho tất cả các trường hợp, cần phải đặt trong những tình huống cụ thể mới có những đánh giá xác đáng.
Như đã nêu tại phần 2 ở trên, Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam và Công ước Paris cho phép việc sử dụng các mẫu nhãn hiệu đen trắng ở các phiên bản màu sắc khác, đây có thể được xem là một sự khác biệt về chi tiết so với mẫu nhãn hiệu đã được đăng ký và sẽ không làm hạn chế phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu đó, với điều kiện là những sự khác biệt về chi tiết này không làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu.
Trên thực tế, những nhãn hiệu đăng ký tại Việt Nam dưới dạng đen trắng có thể được chủ sở hữu sử dụng ở những phiên bản màu sắc khác.
Dựa trên những phân tích tại phần 3, nhãn hiệu đen trắng có thể dễ dàng được sử dụng ở nhiều phiên bản màu sắc khác nhau trên thực tế, còn nhãn hiệu màu sẽ khó khăn hơn. Theo đó, một số quan điểm cho rằng nhãn hiệu đen trắng sẽ có phạm vi bảo hộ rộng hơn nhãn hiệu màu. Tuy nhiên, theo quan điểm của Asoka, việc nhãn hiệu có thể được sử dụng ở các dạng màu sắc khác nhau sẽ không làm tăng lên hay mở rộng phạm vi bảo hộ vốn có của chính nhãn hiệu đó.
Phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu có liên quan chặt chẽ tới khả năng phân biệt của chính nhãn hiệu đó khi được pháp luật bảo hộ trong những lĩnh vực cụ thể. Một nhãn hiệu có tính phân biệt càng cao thì phạm vi bảo hộ càng rộng và ngược lại. Đặt trong việc so sánh giữa nhãn hiệu đen trắng và màu sắc: Nhãn hiệu màu có tính phân biệt mạnh hơn và có phạm vi bảo hộ rộng hơn vì nó bảo vệ thêm cả yếu tố màu sắc của nhãn hiệu, điều này có nghĩa là chủ sở hữu có thể ngăn chặn người khác sử dụng nhãn hiệu tương tự, bao gồm cả việc sử dụng màu sắc tương tự. Còn đối với nhãn hiệu đen trắng, vì thiếu mất yếu tố màu sắc nên không có cơ sở để ngăn chặn người khác sử dụng màu sắc. Tuy nhiên, như đã đặt vấn đề tại phần 3 thì nhãn hiệu đen trắng có thể là một sự lựa chọn phù hợp nếu chủ nhãn hiệu muốn sử dụng linh hoạt nhãn hiệu trên thực tế.
Bên cạnh đó, khi bàn về phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu đen trắng khi đăng ký quốc tế, một vấn đề được đặt ra là liệu nhãn hiệu đen trắng có thể được xem là cơ sở để được hưởng quyền ưu tiên cho cùng mẫu nhãn hiệu đó trong dạng màu sắc khác hay không? Điều này phụ thuộc vào quy định pháp luật cụ thể của từng quốc gia. Chẳng hạn, tại Thông cáo chung về việc thực hành chung phạm vi bảo hộ nhãn hiệu đen trắng của EU được ban hành ngày 15/04/2014, có quy định rằng một nhãn hiệu muốn được hưởng quyền ưu tiên phải dựa trên cùng mẫu nhãn hiệu đã được nộp đơn đăng ký trước đó, nên mọi sự khác biệt so với mẫu nhãn hiệu được đăng ký đầu tiên đều không được chấp nhận. Do đó, tại một số nước thuộc EU đã tham gia dự án này, nhãn hiệu đen trắng sẽ không được xem là cơ sở hưởng quyền ưu tiên cho cùng nhãn hiệu được thể hiện ở dạng màu sắc khác, trừ trường hợp sự khác biệt về màu sắc đó nhỏ đến mức người tiêu dùng trung bình không nhận biết được.
Nhìn chung, các vấn đề liên quan đến nhãn hiệu đen trắng chưa được quy định cụ thể, chỉ có cơ sở pháp lý về việc sử dụng nhãn hiệu khác đi về chi tiết nhưng không làm thay đổi tính phân biệt của nhãn hiệu gốc và không làm thay đổi phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu gốc. Phạm vi bảo hộ chính là thể hiện cho quyền ngăn cấm người khác sở hữu/sử dụng dấu hiệu hiệu trùng/tương tự với nhãn hiệu đã được bảo hộ, quyền này là khác biệt so với quyền sử dụng được nhắc đến phía trên.
Người thực hiện: Đình Thị Thuỳ Dung - Chuyên viên Bản Quyền & Nhãn hiệu tại Asoka Law & Partners
consult@asokalaw.vn
Công ty Luật TNHH Asoka
Trụ sở chính tại TP. HCM: SAV3-01.06, The Sun Avenue, 28 Mai Chí Thọ, Phường Bình Trưng, TP. Hồ Chí Minh
Trụ sở tại TP. Hà Nội: 208 Phố Thượng Đình, Phường Khương Đình, TP. Hà Nội
Giấy ĐKHĐ số: 79.2018.02.2946/TP/ĐKHĐ do Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh cấp
